Ο Φρίντριχ Χάγιεκ Χάγιεκ είναι ένας από τους σημαντικότερους οικονομολόγους και πολιτικούς στοχαστές του 20ού αιώνα, ενώ συνέβαλε σημαντικά με τη σκέψη του στην Αυστριακή Σχολή Σκέψης, μία θεματική την οποία εξετάσαμε σε βάθος στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Φιλελεύθερης Ακαδημίας του ΚΕΦίΜ τον Ιούνιο.  Στο άρθρο του ο Gary M. Galles, καθηγητής οικονομικών στο Pepperdine University και συγγραφέας, μνημονεύει μερικά από τα πιο σημαντικά αποφθέγματα του Φρίντριχ Χάγιεκ για την αξία και σημασία της ελευθερίας.

Του Gary M. Galles

Στις 8 Μαϊου ήταν τα γενέθλια του Φρίντριχ Χάγιεκ του «πιο εντυπωσιακά θαυμαστού στοχαστή του κλασικού φιλελευθερισμού για τον 20ο αιώνα». Ο Μίλτον Φρίντμαν, εξήγησε τη σημασία του ως εξής:

«Όλα αυτά τα χρόνια, ρωτώ ξανά και ξανά τους ομοϊδεάτες μου φίλους της ελεύθερης κοινωνίας πώς τα κατάφεραν να ξεφύγουν τη μετάδοση του κολλεκτιβιστικού τους πνευματικού περιβάλλοντος. Κανένα όνομα δεν αναφέρθηκε συχνότερα ως η πηγή του διαφωτισμού από εκείνο του Φρίντριχ Χάγιεκ».

Είναι αδύνατο να συνοψίσει κανείς επαρκώς τη συμβολή του Χάγιεκ που εκτείνεται σε 130 άρθρα και 25 βιβλία. Αξίζει όμως να αναφερθεί η συμβολή του που αφορά την πειστική επιχειρηματολογία υπέρ «εκείνης της συνθήκης των ανθρώπων όπου ο εξαναγκασμός κάποιων από κάποιους άλλους μειώνεται κατά το δυνατόν περισσότερο στην κοινωνία» κατά την εννοιολόγησή του της ελευθερίας, συνθήκη που σήμερα βρίσκεται σε υποχώρηση.

«Μια κοινωνία που δεν αναγνωρίζει ότι κάθε άτομο έχει τις δικές του αξίες που δικαιούται να ακολουθεί δεν έχει κανέναν σεβασμό για την αξιοπρέπεια του ατόμου και δεν μπορεί να γνωρίζει την ελευθερία».

«Αν θέλουμε να διαφυλάξουμε την ελεύθερη κοινωνία, είναι αναγκαίο να αναγνωρίσουμε ότι το γεγονός πως ο εκάστοτε στόχος είναι επιθυμητός δεν συνιστά επαρκή δικαιολόγηση για τη χρήση εξαναγκασμού».

«Ο εξαναγκασμός είναι φαύλος ακριβώς επειδή εκμηδενίζει το άτομο ως σκεπτόμενο άτομο με τις δικές του αξίες και το καθιστά ένα απλό εργαλείο για την επίτευξη των σκοπών κάποιου άλλου».

«Το επιχείρημα υπέρ της ελευθερίας είναι επιχείρημα εναντίον της χρήσης του εξαναγκασμού προκειμένου να αποτραπεί το ενδεχόμενο οι άλλοι να τα πάνε καλύτερα».

«Η ατομική ελευθερία καταδεικνύει πως κάποιοι τρόποι ζωής είναι επιτυχέστεροι από άλλους».

«Το γεγονός ότι η πλειονότητα εντέλει μαθαίνει να βελτιώνεται οφείλεται πάντα στο ότι μια μειονότητα έδρασε κατά τρόπους διαφορετικούς απ' αυτούς που θα όριζε η πλειονότητα».

«Ελευθερία δεν σημαίνει μόνο ότι το άτομο έχει τη δυνατότητα και το βάρος της επιλογής, αλλά και ότι οφείλει να υποστεί τις συνέπειες. Η ελευθερία είναι αδιαχώριστη από την ευθύνη».

«Η ελευθερία δεν είναι απλώς μια συγκεκριμένη αξία. Είναι η πηγή και η προϋπόθεση των περισσότερων ηθικών αξιών. Αυτό που προσφέρει μια ελεύθερη κοινωνία στο άτομο είναι κάτι πολύ περισσότερο απ' ό,τι θα μπορούσε να κάνει αν απλώς αυτό ήταν ελεύθερο».

«Όλες οι πολιτικές θεωρίες υποθέτουν πως τα περισσότερα άτομα είναι ανίδεα. Όσοι υποστηρίζουν την ελευθερία διαφέρουν ως προς το ότι περιλαμβάνουν μεταξύ των ανίδεων τόσο τους εαυτούς τους, όσο και τους σοφότερους».

«Ο ατομιστής αναγνωρίζει τους περιορισμούς στις δυνάμεις της ατομικής λογικής και συνεπακόλουθα υποστηρίζει την ελευθερία».

«Από την στιγμή που δίνονται ευρείες εξουσίες εξαναγκασμού στους κρατικούς φορείς, αυτες δεν μπορούν να ελεγχθούν αποτελεσματικά».

«Το μεγαλύτερο δεινό είναι το δίχως όρια κράτος. Κανείς δεν έχει τα απαιτούμενα προσόντα ώστε να κατέχει απεριόριστη εξουσία».

«Ο οικονομικός έλεγχος είναι ο έλεγχος των μέσων για την επίτευξη όλων των σκοπών μας. Και όποιος έχει τον έλεγχο των μέσων θα πρέπει επίσης να ορίσει ποιοι σκοποί θα επιδιώκονται».

«Το επιχείρημα υπέρ της ατομικής ελευθερίας βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην αναγνώριση της αναπόφευκτης και καθολικής άγνοιας όλων μας ως προς πολλούς από τους παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η επίτευξη των σκοπών και η ευημερία μας».

«Το σύστημα της ιδιωτικής ιδιοκτησίας είναι η σημαντικότερη εγγύηση της ελευθερίας, όχι μόνο για όσους κατέχουν ιδιοκτησίας, αλλά ουσιαστικά το ίδιο και για όσους δεν κατέχουν».

«Δεν υπάρχει καμία δικαιολόγηση της πεποίθησης ότι, από την στιγμή που η εξουσία αποδίδεται μέσω της δημοκρατικής διαδικασίας, αυτή δεν μπορεί να είναι αυθαίρετη. Δεν είναι η πηγή, αλλά οι περιορισμοί της εξουσίας που την εμποδίζουν από το να είναι αυθαίρετη».

«Η ισότητα των γενικών κανόνων του δικαίου και της συμπεριφοράς είναι το μόνο είδος ισότητας που συντελεί στην ελευθερία, και η μόνη ισότητα που μπορούμε να διασφαλίσουμε χωρίς να καταστρέψουμε την ελευθερία»

«Υπό τη Νομοκρατία, το άτομο είναι ελεύθερο να επιδιώξει τους δικούς του σκοπούς και τις δικές του επιθυμίες, βέβαιο ότι οι εξουσίες του κράτους δεν θα χρησιμοποιηθούν για να παρεμποδίσουν τις προσπάθειές του».

Ο Φρίντριχ Χάγιεκ παρατήρησε ότι «αποτελούσε καύχημα των ελεύθερων ανθρώπων το γεγονός ότι, στο βαθμό που δεν υπερέβαιναν τα όρια του γνωστού νόμου, δεν χρειαζόταν να ζητήσουν κανενός την άδεια ή να υπακούσουν σε κανενός τις διαταγές. Είναι αμφίβολο το αν κανείς μας μπορεί να ισχυριστεί το ίδιο σήμερα».

Ο Χάγιεκ ετέθη επικεφαλής της μάχης εναντίον της μειούμενης πίστης στην ελευθερία, αναγνωρίζοντας ότι «αν δεν καταστήσουμε ξανά τη φιλοσοφική θεμελίωση της ελεύθερης κοινωνίας ένα ζωντανό διανοητικό ζήτημα, και την εφαρμογή της ένα καθήκον που προκαλεί την ευφυΐα και τη φαντασία των πιο δραστήριων πνευμάτων, οι προοπτικές της ελευθερίας είναι πράγματι ζοφερές». Γι’ αυτόν τον λόγο πρέπει οι ιδέες του να γίνουν κατανοητές και να εξεταστούν βαθιά από περισσότερους Αμερικανούς, αν δεν θέλουμε η ελευθερία μας να διαβρωθεί ακόμη περισσότερο.

—

Ο Gary M. Galles είναι καθηγητής οικονομικών στο Pepperdine University. Ανάμεσα στα πρόσφατα βιβλία του είναι το Faulty Premises, Faulty Policies (2014), και το Apostle of Peace (2013). Είναι μέλος του Faculty Network του FEE.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στα αγγλικά στις 14 Μαΐου 2017 και παρουσιάστηκε στα ελληνικά με την άδεια του Foundation for Economic Education (FEE) και τη συνεργασία του ΚΕΦίΜ – Μάρκος Δραγούμης» στο Liberal.gr.