Παναγιώτης Καρκατσούλης | Επιστημονικός συνεργάτης του ΚΕΦίΜ

Έφη Στεφοπούλου | Επιστημονική συνεργάτιδα του ΚΕΦίΜ

Κωνσταντίνος Σαραβάκος | Ερευνητής του ΚΕΦίΜ

Στο Μέρος Ι είδαμε πως θα έπρεπε να φτιάχνονται οι νόμοι. Ορισμένες βασικές αρχές, διαδικασίες και έλεγχοι που αναπτύχθηκαν παραπάνω εν συντομία, παραμένουν σταθερά μέσα στον χρόνο αν και διάφορες προσθήκες έχουν βελτιώσει και εξελίξει την νομοπαρασκευαστική διαδικασία, ειδικότερα την περίοδο της κρίσης. 

Ωστόσο μέχρι σήμερα το πως πραγματικά νομοθετούμε ήταν περισσότερο μία θεωρητική συζήτηση χωρίς ποσοτικά στοιχεία.

Ο Δείκτης Ποιότητας Νομοθέτησης 2018 μέσα από ένα σύνολο 67 μεταβλητών για 77 νόμους και διεθνείς συμβάσεις, περιλαμβάνει κάποια αποκαλυπτικά στοιχεία για όλη τη νομοθετική ύλη του έτους.

Η νομοθέτηση του 2018 περιείχε κάποιους νόμους με υψηλή νομοθετική ποιότητα (όπως ο 4513 για τις ενεργειακές κοινότητες) και κάποιους με εξαιρετικά χαμηλή νομοθετική ποιότητα (όπως ο 4587 για τη μεταναστευτική πολιτική). Για μπορέσουμε να συγκρίνουμε το πως φτιάχνουμε τους νόμους στην πράξη με το πως θα έπρεπε να το κάνουμε, θα πάρουμε ως παράδειγμα τον «μέσο νόμο» του 2018, δηλαδή έναν νόμο βασισμένο στους μέσους όρους των δεδομένων. 

Δείκτης Ποιότητας Νομοθέτησης

Μέρος IΙ: Πώς νομοθετούμε στην πράξη;

Στο κείμενο του μέσου νόμου εντοπίζουμε περισσότερα από ένα πεδία πολιτικής, δηλαδή ο νόμος περιέχει ρυθμίσεις για δύο διαφορετικές θεματικές ενότητες άσχετες μεταξύ τους (πχ παιδεία και άμυνα). Έχει 48 σελίδες, 69 άρθρα και 228 παραγράφους, ενώ το 30% των άρθρων του μέσου νόμου αφορούν διατάξεις άσχετες με την κύρια ρύθμιση. Ακόμη, ο μέσος νόμος τροποποιεί διατάξεις από 7 άλλους νόμους που έχουν ψηφιστεί τα τελευταία 3 χρόνια, και ουσιαστικά δεν έχουν προλάβει να εφαρμοστούν. Στον μέσο νόμο η έναρξη ισχύος όλων των διατάξεων γίνεται ταυτόχρονα με την δημοσίευση και περιέχει αναδρομικές διατάξεις χωρίς αιτιολόγηση. Ο μέσος νόμος δεν περιέχει δυσνόητες συντομογραφίες ή αρκτικόλεξα, και η σύνταξη του είναι κατανοητή. 

Στα συνοδευτικά έγγραφα του μέσου νόμου υπάρχει τυπικότητα αλλά λείπει η ουσία. Ο μέσος νόμος περνάει για υπογραφή από 17 αρμόδιους/ες υπουργούς, ενώ συνοδεύεται από την αιτιολογική έκθεση, την έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του κράτους και την έκθεση συνεπειών ρύθμισης. Ωστόσο η ποιότητα της έκθεσης συνεπειών ρύθμισης είναι πολύ χαμηλή καθώς δεν παρέχονται σχεδόν καθόλου ποσοτικά στοιχεία για τις επιπτώσεις της ρύθμισης στην αγορά, την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον. Ο μέσος νόμος δεν προβλέπει το πως θα απλουστεύσει τις διαδικασίες, καταργώντας γραφειοκρατικά εμπόδια για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Επίσης, ο μέσος νόμος έχει τεθεί προς δημόσια μη κοινοβουλευτική διαβούλευση η οποία έχει διαρκέσει μόλις 7 ημέρες, έχοντας λάβει 417 σχόλια. 

Η κοινοβουλευτική διαδικασία του μέσου νόμου είναι η κανονική, γίνεται ακρόαση 17 κοινωνικών εταίρων στις επιτροπές, οι οποίοι έχουν στην διάθεση τους 4,5 λεπτά ο καθένας για να εκφράσει τις απόψεις του. Ωστόσο στον μέσο νόμο ψηφίζονται 5 τροπολογίες, από τις οποίες οι 4 είναι άσχετες με το κύριο αντικείμενο της ρύθμισης και οι 3 εκπρόθεσμες (δηλαδή είναι συχνό το φαινόμενο μια τροπολογία να είναι και άσχετη και εκπρόθεσμη). 

Η εφαρμογή του μέσου νόμου γίνεται κυρίως με εξουσιοδοτήσεις για Υπουργικές Αποφάσεις. Ωστόσο δίνονται 25 εξουσιοδοτήσεις και το 80% εξ αυτών δεν ενεργοποιούνται εντός 6 μηνών και ο μέσος νόμος μένει κατ’ ουσία ανεφάρμοστος.

Σε μία κλίμακα όπου ένας νόμος που δεν θα τηρούσε καμία από τις προϋποθέσεις της καλής νομοθέτησης θα έπαιρνε 0 και ένας νόμος που θα τις τηρούσε όλες θα έπαιρνε 100, ο μέσος νόμος του 2018 παίρνει συνολικά 46/100, και ανά επιμέρους κατηγορία: 

• Κείμενο του μέσου νόμου          50/100    
• Συνοδευτικά έγγραφα                 40/100
• Κοινοβουλευτική διαδικασία     43/100
• Εφαρμογή                                      50/100