του Αριστείδη Χατζή

Την 1^η Απριλίου 1821 (ν.η.) ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος μπήκε ενθουσιασμένος στο σπίτι του Percy και της Mary Shelley στην Πίζα. Τους είχε προετοιμάσει βέβαια τις προηγούμενες ημέρες αλλά είχε πια μάθει και επίσημα ότι η Ελληνική Επανάσταση ξεκίνησε. Στις 22 Φεβρουαρίου (π.η.) ο Αλέξανδρος Υψηλάντης πέρασε τον Προύθο και στις 24 Φεβρουαρίου (π.η.) δημοσιεύθηκε η προκήρυξη που είχε γράψει ο συνεργάτης του Υψηλάντη, ο Γεώργιος Τυπάλδος Κοζάκης από το Ληξούρι.

Η διακήρυξη του Υψηλάντη δεν είναι τόσο γνωστή σήμερα στο ευρύ κοινό όσο η μεταγενέστερη διακήρυξη της 1^ης Ιανουαρίου του 1822, δηλαδή εκείνη που έγραψε ο Αναστάσιος Πολυζωίδης. Έχει κατηγορηθεί αρκετά, κυρίως για πολυλογία αλλά και πολιτικά λάθη. Διότι κατόρθωσε να μετατρέψει σε εχθρούς της Ελλάδας τους πάντες. Καταρχάς όσους φοβήθηκαν πως η Ρωσία βρισκόταν πίσω από την Επανάσταση και οι Έλληνες ήταν τα πιόνια της («Κινηθῆτε, ὦ φίλοι, καί θέλετε ἰδῇ μίαν Κραταιάν δύναμιν νά ὑπερασπισθῇ τά δίκαιά μας!»). Έτσι, στην πρώτη φάση, οι φιλελεύθεροι ήταν διστακτικοί απέναντί της. Αλλά και οι συντηρητικοί και οι ρωσόφιλοι αποστασιοποιήθηκαν γιατί η διακήρυξη του Υψηλάντη ήταν πολύ τολμηρή πολιτικά. Το κυριότερο που έκανε ήταν να τοποθετεί σαφώς την Ελληνική Επανάσταση στο κύμα των φιλελεύθερων επαναστάσεων με την αναφορά που κάνει στην Ισπανία («Μάρτυς ἡ Ἰσπανία, ἥτις πρώτη καί μόνη κατετρόπωσε τάς ἀηττήτους φάλαγκας ἑνός τυράννου.»). Η Ισπανία ήταν τότε το κέντρο της λεγόμενης «Φιλελεύθερης Διεθνούς», κάθε αναφορά στην Ισπανία ήταν ύποπτη. Δεν αρκείται όμως σ’ αυτό αλλά καλεί και τους φιλελεύθερους να έρθουν να πολεμήσουν για την Ελλάδα («πολλοί ἐκ τούτων φιλελεύθεροι θέλουσιν ἔλθῃ, διά νά συναγωνισθῶσι μέ ἡμᾶς»).

Μπορεί αυτό το κείμενο να μην είναι της ίδιας ποιότητας με τη Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας του 1822, αλλά παραμένει συγκλονιστικό για κάθε Ελληνίδα και κάθε Έλληνα που το διαβάζει.

Ο Αριστείδης Χατζής είναι Διευθυντής Ερευνών στο Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦίΜ), Καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου & Θεωρίας Θεσμών στο Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το παραπάνω κείμενο βασίζεται στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του που θα κυκλοφορήσει το φθινόπωρο στο εξωτερικό με τίτλο The Noblest Cause: The 1821 Greek War of Independence και σε ελληνική έκδοση από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος.

Μάχου ὑπέρ πίστεως καί πατρίδος

Ἡ ὥρα ἦλθεν, ὦ Ἄνδρες Ἕλληνες! Πρό πολλοῦ οἱ λαοί τῆς Εὐρώπης πολεμοῦντες ὑπέρ τῶν ἰδίων Δικαιωμάτων καί ἐλευθερίας αὐτῶν μᾶς ἐπροσκάλουν εἰς μίμησιν, αὐτοί, καίτοι ὁπωσοῦν ἐλεύθεροι, ἐπροσπάθησαν ὅλαις δυνάμεσι, νά αὐξήσωσι τήν ἐλευθερίαν, καί δι’ αὐτῆς πᾶσαν αὐτῶν τήν Εὐδαιμονίαν.

Οἱ ἀδελφοί μας καί φίλοι εἶναι πανταχοῦ ἕτοιμοι, οἱ Σέρβοι, οἱ Σουλιῶται, καί ὅλη ἡ Ἤπειρος, ὁπλοφοροῦντες μᾶς περιμένουσιν· ἄς ἑνωθῶμεν λοιπόν μέ Ἐνθουσιασμόν! ἡ Πατρίς μᾶς προσκαλεῖ!

Ἡ Εὐρώπη προσηλώνουσα τούς ὀφθαλμούς της εἰς ἡμᾶς ἀπορεῖ διά τήν ἀκινησίαν μας, ἄς ἀντιχήσωσι λοιπόν ὅλα τά Ὄρη τῆς Ἑλλάδος ἀπό τόν Ἧχον τῆς πολεμικῆς μας Σάλπιγγος, καί αἱ κοιλάδες ἀπό τήν τρομεράν κλαγγήν τῶν Ἁρμάτων μας. Ἡ Εὐρώπη θέλει θαυμάσῃ τάς ἀνδραγαθίας μας, οἱ δέ τύραννοι ἡμῶν τρέμοντες καί ὠχροί θέλουσι φύγει ἀπ’ ἔμπροσθέν μας.

Οἱ φωτισμένοι λαοί τῆς Εὐρώπης ἐνασχολοῦνται εἰς τήν ἀποκατάστασιν τῆς ἰδίας εὐδαιμονίας· καί πλήρεις εὐγνωμοσύνης διά τάς πρός αὐτούς τῶν Προπατόρων μας εὐεργεσίας, ἐπιθυμοῦσι τήν ἐλευθερίαν τῆς Ἑλλάδος.

Ἡμεῖς φαινόμενοι ἄξιοι τῆς προπατορικῆς ἀρετῆς καί τοῦ παρόντος αἰῶνος, εἴμεθα Εὔελπεις, νά ἐπιτύχωμεν τήν ὑπεράσπισιν αὐτῶν καί βοήθειαν· πολλοί ἐκ τούτων φιλελεύθεροι θέλουσιν ἔλθῃ, διά νά συναγωνισθῶσι μέ ἡμᾶς. Κινηθῆτε, ὦ φίλοι, καί θέλετε ἰδῇ μίαν Κραταιάν δύναμιν νά ὑπερασπισθῇ τά δίκαιά μας! θέλετε ἰδῇ καί ἐξ αὐτῶν τῶν ἐχθρῶν μας πολλούς, οἵ τινες παρακινούμενοι ἀπό τήν δικαίαν μας αἰτίαν, νά στρέψωσι τά Νῶτα πρός τόν ἐχθρόν καί νά ἑνωθῶσι μέ ἡμᾶς· ἄς παῤἡησιασθῶσι μέ εἰλικρινές φρόνημα, ἡ Πατρίς θέλει τούς ἐγκολπωθῇ! Ποῖος λοιπόν ἐμποδίζει τούς ἀνδρικούς σας Βραχίωνας; ὁ ἄνανδρος ἐχθρός μας εἶναι ἀσθενής καί ἀδύνατος. Οἱ στρατηγοί μας ἔμπειροι καί ὅλοι οἱ ὁμογενεῖς γέμουσιν ἐνθουσιασμοῦ! ἑνωθῆτε λοιπόν, ὦ Ἀνδρεῖοι καί μεγαλόψυχοι Ἕλληνες! ἄς σχηματισθῶσι φάλαγκες ἐθνικαί, ἄς ἐμφανισθῶσι Πατριωτικαί λεγεῶνες, καί θέλετε ἰδῇ τούς παλαιούς ἐκείνους Κολοσσούς τοῦ δεσποτισμοῦ νά πέσωσιν ἐξ ἰδίων, ἀπέναντι τῶν θριαμβευτικῶν μας Σημαίων! Εἰς τήν φωνήν τῆς Σάλπιγκός μας ὅλα τά παράλια τοῦ Ἰωνίου καί Αἰγέου πελάγους θέλουσιν ἀντιχήσῃ· τά Ἑλληνικά πλοῖα, τά ὁποῖα ἐν καιρῷ εἰρήνης ἤξευραν νά ἐμπορεύωνται, καί νά πολεμῶσι, θέλουσι σπείρῃ εἰς ὅλους τούς λιμένας τοῦ τυράννου μέ τό πῦρ καί τήν μάχαιραν, τήν φρίκην καί τόν θάνατον.

Ποία Ἑλληνική ψυχή θέλει ἀδιαφορήσῃ εἰς τήν πρόσκλησιν τῆς Πατρίδος; Εἰς τήν Ῥώμην ἕνας τοῦ Καίσαρος φίλος σείων τήν αἱματομένην χλαμύδα τοῦ τυράννου ἐγείρει τόν λαόν. Tί θέλετε κάμῃ Σεῖς ὦ Ἕλληνες, πρός τούς ὁποίους ἡ Πατρίς γυμνή δεικνύει μέν τάς πληγάς της, καί μέ διακεκομμένην φωνήν ἐπικαλεῖται τήν βοήθειαν τῶν τέκνων της; Ἡ θεία πρόνοια ὦ φίλοι Συμπατριῶται, εὐσπλαγχνισθεῖσα πλέον τάς δυστυχίας μας ηὐδόκησεν οὕτω τά πράγματα, ὥστε μέ μικρόν κόπον θέλομεν ἀπολαύσῃ μέ τήν ἐλευθερίαν πᾶσαν εὐδαιμονίαν. Ἄν λοιπόν ἀπό ἀξιόμεμπον ἀβελτηρίαν ἀδιαφορήσωμεν, ὁ τύραννος γενόμενος ἀγριώτερος, θέλει πολλαπλασιάσῃ τά δεινά μας, καί θέλομεν καταντήσῃ διά παντός τό δυστυχέστερον πάντων τῶν ἐθνῶν.

Στρέψατε τούς ὀφθαλμούς σας, ὦ Συμπατριῶται! καί ἴδετε τήν ἐλεεινήν μας κατάστασιν! ἴδετε ἐδώ τούς Ναούς καταπατημένους! ἐκεῖ τά τέκνα μας ἁρπαζόμενα, διά χρῆσιν ἀναιδεστάτην τῆς ἀναιδοῦς φιληδονίας τῶν βαρβάρων τυράννων μας! τούς οἴκους μας γεγυμνωμένους, τούς ἀγρούς μας λεηλατισμένους καί ἡμᾶς αὐτούς ἐλεεινά ἀνδράποδα!

Εἶναι καιρός νά ἀποτινάξωμεν τόν ἀφόρητον τοῦτον Ζυγόν, νά ἐλευθερώσωμεν τήν Πατρίδα, νά κρημνίσωμεν ἀπό τά νέφη τήν ἡμισέληνον, διά νά ὑψώσωμεν τό σημεῖον, δι’ οὗ πάντοτε νικῶμεν: λέγω τόν Σταυρόν, καί οὕτω νά ἐκδικήσωμεν τήν Πατρίδα, καί τήν Ὀρθόδοξον ἡμῶν Πίστιν ἀπό τήν ἀσεβῆ τῶν ἀσεβῶν Καταφρόνησιν.

Μεταξύ ἡμῶν εὐγενέστερος εἶναι, ὅς τις ἀνδρειοτέρως ὑπερασπισθῇ τά δίκαια τῆς Πατρίδος, καί ὠφελιμοτέρως τήν δουλεύσῃ. Τό ἔθνος συναθροιζόμενον θέλει ἐκλέξῃ τούς Δημογέροντάς του, καί εἰς τήν ὕψιστον ταύτην Βουλήν θέλουσιν ὑπείκει ὅλαι μας αἱ πράξεις.

Ἄς κινηθῶμεν λοιπόν μέ ἕν κοινόν φρόνιμα, oἱ πλούσιοι ἄς καταβάλωσι μέρος τῆς ἰδίας περιουσίας, oἱ ἱερoί ποιμένες ἄς ἐμψυχώσωσι τόν λαόν μέ τό ἴδιόν των παράδειγμα, καί oἱ πεπαιδευμένοι ἄς συμβουλεύσωσι τά ὠφέλιμα. Oἱ δέ ἐν ξέναις αὐλαῖς ὑπουργοῦντες στρατιωτικοί καί πολιτικοί ὁμογενεῖς, ἀποδίδοντες τάς εὐχαριστίας εἰς ἥν ἕκαστος ὑπουργεῖ δύναμιν, ἄς ὁρμήσωσιν ὅλοι εἰς τό ἀνοιγόμενον ἤδη μέγα καί λαμπρόν στάδιον, καί ἄς συνεισφέρωσιν εἰς τήν πατρίδα τόν χρεωστούμενον φόρον, καί ὡς γενναῖoι ἄς ἐνοπλισθῶμεν ὅλοι ἄνευ ἀναβολῆς καιροῦ, μέ τό ἀκαταμάχητον ὅπλον τῆς ἀνδρείας, καί ὑπόσχομαι ἐντός ὀλίγου τήν νίκην, καί μετ’ αὐτήν πᾶν ἀγαθόν. Πoῖoι μισθωτοί καί χαύνοι δοῦλοι, τολμοῦν νά ἀντιπαραταχθῶσιν ἀπέναντι λαοῦ, πολεμοῦντος ὑπέρ τῆς ἰδίας ἀνεξαρτησίας; Μάρτυρες oἱ Ἡρωϊκοί ἀγῶνες τῶν προπατόρων μας. Μάρτυς ἡ Ἰσπανία, ἥτις πρώτη καί μόνη κατετρόπωσε τάς ἀηττήτους φάλαγκας ἑνός τυράννου.

Μέ τήν Ἕνωσιν, ὦ Συμπολίται, μέ τό πρός τήν ἱεράν Θρησκείαν Σέβας, μέ τήν πρός τούς Νόμους καί τούς Στρατηγούς ὑποταγήν, μέ τήν εὐτολμίαν καί σταθηρότητα, ἡ νίκη μας εἶναι βεβαία καί ἀναπόφευκτος, αὐτή θέλει στεφανώσῃ μέ δάφνας ἀειθαλεῖς τούς Ἡρωϊκούς ἀγῶνας μας, αὐτή μέ χαρακτῆρας ἀνεξαλείπτους θέλει χαράξῃ τά ὀνόματα ἡμῶν εἰς τόν ναόν τῆς ἀθανασίας, διά τό παράδειγμα τῶν ἐπερχομένων γενεῶν. Ἡ Πατρίς θέλει ἀνταμείψῃ τά εὐπειθῆ καί γνήσιά της τέκνα μέ τά βραβεῖα τῆς δόξης καί τιμῆς· τά δέ ἀπειθῆ καί κωφεύοντα εἰς τήν τωρινήν της πρόσκλησιν θέλει ἀποκηρύξῃ ὡς νόθα καί Ἀσιανά σπέρματα, καί θέλει παραδώσῃ τά ὀνόματά των, ὡς ἄλλων προδότων, εἰς τόν ἀναθεματισμόν καί κατάραν τῶν μεταγενεστέρων.

Ἄς καλέσωμεν λοιπόν ἐκ νέου, ὦ Ἀνδρεῖοι καί μεγαλόψυχοι Ἕλληνες, τήν ἐλευθερίαν εἰς τήν κλασικήν γῆν τῆς Ἑλλάδος! Ἄς συγκροτήσωμεν μάχην μεταξύ τοῦ Μαραθῶνος, καί τῶν Θερμοπυλῶν! Ἄς πολεμήσωμεν εἰς τούς τάφους τῶν Πατέρων μας, οἱ ὁποῖοι διά νά μᾶς ἀφήσωσιν ἐλευθέρους ἐπολέμησαν, καί ἀπέθανον ἐκεῖ! Τό αἷμα τῶν τυράννων εἶναι δεκτόν εἰς τήν σκιάν τοῦ Ἐπαμεινώνδου Θηβαίου, καί τοῦ Ἀθηναίου Θρασυβούλου, οἵτινες κατετρόπωσαν τούς τριάκοντα τυράννους, εἰς ἐκείνας τοῦ Ἁρμοδίου καί Ἀριστογείτωνος, οἱ ὁποῖοι συνέτριψαν τόν Πεισιστρατικόν ζυγόν, εἰς ἐκείνην τοῦ Τιμολέοντος, ὅστις ἀπεκατέστησε τήν ἐλευθερίαν εἰς τήν Κόρινθον καί τάς Συρακούσας, μάλιστα εἰς ἐκείνας τοῦ Μιλτιάδου, καί Θεμιστοκλέους, τοῦ Λεωνίδου, καί τῶν τριακοσίων, οἵτινες κατέκοψαν τοσάκις τούς ἀναριθμήτους στρατούς τῶν βαρβάρων Περσῶν, τῶν ὁποίων τούς βαρβαροτέρους καί ἀνανδροτέρους ἀπογόνους πρόκειται εἰς ἡμᾶς σήμερον, μέ πολλά μικρόν κόπον νά ἐξαφανίσωμεν ἐξ ὁλοκλήρου.

Εἰς τά ὅπλα λοιπόν φίλοι ἡ Πατρίς Μᾶς Προσκαλεῖ!

Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης

Τήν 24ην Φεβρεαρίου 1821. Εἰς τό γενικόν στρατόπεδον τοῦ Ἰασίου.