O Matt Warner, Πρόεδρος του Atlas Network μοιράζεται μερικές σκέψεις για το βιβλίο του Φτώχεια και Ελευθερία: Μελέτες για την Παγκόσμια Οικονομική Ανάπτυξη, που εκδόθηκε σε ελληνική μετάφραση το 2019 από το ΚΕΦίΜ, σε συνεργασία με τις Εκδόσεις της εφημερίδας Φιλελεύθερος. Η ομιλία του φιλοξενήθηκε ως μέρος του Masterclass “Πώς καταπολεμάται η φτώχεια και ποια η σχέση της με την ελευθερία;”.
Παρακάτω μπορείτε να διαβάσετε την παρέμβασή του.
Matt Warner
Το βιβλίο Φτώχεια και Ελευθερία εκφράζει μια παγκόσμια προσπάθεια να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο προσεγγίζουμε τη διεθνή ανάπτυξη και την ξένη βοήθεια.
Μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, μεγάλο μέρος του ανεπτυγμένου κόσμου υιοθέτησε την πρόβλεψη του Φράνσις Φουκουγιάμα ότι αυτό το γεγονός και η γενική κατάρρευση του κομμουνισμού σηματοδοτούσαν, κατά τη διατύπωσή του, το τέλος της ιστορίας. Αυτό που εννοούσε ήταν ότι η ιδεολογική μάχη ως προς τις ανταγωνιστικές μορφές διακυβέρνησης είχε κριθεί με νικήτρια τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Ήταν πλέον ζήτημα χρόνου οι θεσμοί της φιλελεύθερης δημοκρατίας να καλύψουν ολόκληρο τον πλανήτη.
Κοιτάζοντας μπροστά στο 2021, σήμερα είμαστε σοφότεροι.
Σύμφωνα με το Freedom House, τα τελευταία 15 χρόνια ο αριθμός των δημοκρατικών χωρών έχει μειωθεί, ενώ ο αριθμός των μη δημοκρατικών χωρών αυξάνεται.
Πώς μπορεί να εξηγηθεί αυτό;
Στο πρόσφατο βιβλίο τους The Light That Failed: Why the West is Losing the Fight for Democracy, οι πολιτικοί επιστήμονες Ivan Krastev και Stephen Holmes προτείνουν την παρακάτω εξήγηση: οι επικρατούσες μέθοδοι για τη διάδοση της φιλελεύθερης δημοκρατίας μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου σε υπερβολικό βαθμό είχαν δομή “από πάνω προς τα κάτω” και επικεφαλής εκτός των τοπικών κοινωνιών, γεγονός που οδήγησε σε αναποτελεσματική θέσμιση και σε δυσαρέσκεια των γηγενών. Αυτό αφήνει τους τοπικούς πληθυσμούς ευάλωτους στις υποσχέσεις των “ισχυρών ανδρών” ότι θα αποκαταστήσουν τις γηγενείς ταυτότητες και θα επανακτήσουν την αξιοπρέπεια της αυτοδιάθεσης.
Το δίδαγμα των τελευταίων 30 ετών δεν είναι ότι ο αντιφιλελευθερισμός είναι ανώτερος του φιλελευθερισμού, αλλά ότι ο φιλελευθερισμός εκ της φύσεώς του ενισχύεται καλύτερα μέσω των τοπικών πρωτοβουλιών.
Φυσικά, αυτή η εναλλακτική είναι μια αίολη υπόσχεση. Το δίδαγμα των τελευταίων 30 ετών δεν είναι ότι ο αντιφιλελευθερισμός είναι ανώτερος του φιλελευθερισμού, αλλά ότι ο φιλελευθερισμός εκ της φύσεώς του ενισχύεται καλύτερα μέσω των τοπικών πρωτοβουλιών.
Και υπάρχει ένας πολύ πρακτικός λόγος γι’ αυτό. Ο κοινωνιολόγος W. Richard Scott που συνέγραψε το θεμελιώδες κείμενο για τους θεσμούς και τη θεσμική αλλαγή εξηγεί ότι οι πετυχημένοι θεσμοί είναι ταυτόχρονα η αιτία και το αποτέλεσμα των ανθρώπων που διέπουν. Δηλαδή, σχετίζονται άρρηκτα με τον εκάστοτε χρόνο, το μέρος και τους ανθρώπους που καλούνται να υπηρετήσουν.
Έτσι, η απλή αντιγραφή των φιλελεύθερων θεσμών άλλων χωρών δεν είναι ιδιαίτερα πιθανό να αποδώσει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Βοηθά εδώ να θυμόμαστε ότι οι θεσμοί είναι πολύ περισσότερο από τις ρητές, νομικές προτάσεις που διατυπώνουμε στα σχετικά έγγραφα. Περιλαμβάνουν ακόμη τις άτυπες νόρμες, τις πεποιθήσεις, τις αξίες και την κουλτούρα εντός των οποίων λειτουργούν. Δεν εκπλήσσει λοιπόν που οι ξένοι τεχνοκράτες δεν είναι οι πλέον κατάλληλοι για να σχεδιάσουν με επιτυχία φιλελεύθερους θεσμούς εξ ονόματος των ντόπιων πληθυσμών.
Πώς σχετίζονται όλα αυτά με τη μείωση της φτώχειας; Η ιστορικός της οικονομίας Dierdre McCloskey εξηγεί ότι ο Μεγάλος Πλουτισμός των τελευταίων περίπου 200 ετών, δηλαδή η χωρίς προηγουμένου βελτίωση κατά 3.000% του βιωτικού μας επιπέδου επετεύχθη κυρίως χάρη σε μια αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε τον ρόλο και την αξία κάθε ατόμου στην κοινωνία. Μόνο όταν ορίσαμε εκ νέου τον όρο “ανθρώπινη αξιοπρέπεια” ώστε από ταξικού χαρακτήρα προσδιορισμός ευγενικής καταγωγής απέκτησε το περιεχόμενο της εγγενούς ηθικής αξίας και του προνομίου του κάθε ατόμου να ακολουθεί τον δικό του δρόμο ζωής, πετύχαμε αυτή την αποκεντρωμένη και επιταχυμένη προσέγγιση στην επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων. Εκεί ακριβώς αναδύθηκε με τη μεγαλύτερη ορμή η καινοτομία και εκτινάχθηκε πραγματικά ο πλούτος.
Αναγνωρίζοντας ότι το κάθε άτομο έχει ένα απόθεμα γνώσης, υπόρρητο ή ρητό, για τη ζωή, τις προτιμήσεις και τις ευκαιρίες του, επωφελούμαστε ως κοινωνία από την αξία που δημιουργεί αυτή η γνώση στη γενική μας επιδίωξη της ανθρώπινης προκοπής. Αυτό σημαίνει ότι ο εξυπνότερος και σοφότερος οικονομολόγος, πολεοδόμος ή αγρονόμος αναγκαστικά δεν θα διαθέτει όλη την απαιτούμενη γνώση για να επιλύσει προβλήματα μεγάλης κλίμακας οικονομικής και κοινωνικής περιπλοκότητας.
Αντί να αντιμετωπίζουμε λοιπόν τα συμπτώματα της φτώχειας πρέπει να εστιάζουμε στους θεσμούς που οδηγούν στην ευρεία μείωσή της.
Να σας δώσω ένα παράδειγμα: Η πρωτοβουλία MVP με επικεφαλής τον Jeffrey Sachs ήταν μια προσπάθεια ύψους 300 εκ. δολαρίων για την επίλυση του προβλήματος της φτώχειας στην Αφρική. Η στρατηγική ήταν απλή. Να λυθούν διάφορα προβλήματα φτώχειας ταυτόχρονα για να ξεκινήσει η διαδικασία της οικονομικής επιτυχίας και να απελευθερωθούν οι τοπικές κοινότητες από τη λεγόμενη “παγίδα φτώχειας”.
Έγιναν επενδύσεις στην εκπαίδευση, τις υποδομές, την αγροτική ανάπτυξη και τη δημόσια υγεία, με την ελπίδα ότι καταπολεμώντας όλα τα συμπτώματα της φτώχειας, θα μπορούσε να επιτευχθεί και το τέλος της.
Δεν απέδωσε. Μετά από 10 χρόνια, το Υπουργείο Διεθνούς Ανάπτυξης του Ηνωμένου Βασιλείου, μέρος σήμερα του Υπουργείου Εξωτερικών, δημοσίευσε μια αποτίμηση του εγχειρήματος, στην οποία συμπέραινε ότι δεν υπήρχαν στοιχεία που να υποστηρίζουν ότι κάποιοι ξέφυγαν μακροπρόθεσμα από τη φτώχεια, και ότι όσα επετεύχθησαν θα μπορούσαν πιθανότατα να γίνουν με μικρότερο κόστος. Σε ένα συγκεκριμένο παράδειγμα, στην Ρουχιίρα της Ουγκάντας, οι ερευνητές του προγράμματος παρακίνησαν τους ντόπιους αγρότες να μετακινηθούν από τις μπανάνες στην καλλιέργεια καλαμποκιού, υποσχόμενοι ότι οι μεγαλύτερες σοδειές θα έχουν καλύτερες αποδόσεις. Έδωσαν στους χωρικούς 300.000 δολάρια για την αλλαγή καλλιέργειας, κι εκείνοι την εφάρμοσαν και όντως είχαν μια πλούσια σοδειά από καλαμπόκι. Το πρόβλημα ήταν ότι δεν είχαν πουθενά να πουλήσουν το πλεόνασμα του καλαμποκιού, και πουθενά να το αποθηκεύσουν – κι έτσι αυτό σάπισε. Και σύντομα, το χωριό επλήγη από επιδρομή αρουραίων. Αυτή η ιστορία δυστυχώς δεν αποτελεί εξαίρεση. Αυτές οι λύσεις που προτείνονται από εξωτερικούς φορείς συνήθως είναι οδυνηρά γραμμικές και απλοϊκές στον σχεδιασμό τους, και συχνά δεν ανταποκρίνονται στις περιπλοκότητες των συγκεκριμένων τοπικών συνθηκών και μεταβλητών. Αντί να αντιμετωπίζουμε λοιπόν τα συμπτώματα της φτώχειας πρέπει να εστιάζουμε στους θεσμούς που οδηγούν στην ευρεία μείωσή της.
Οι ρόλος των θεσμών τότε, όπως είπε ο νομπελίστας Amartya Sen, είναι να αφαιρούν τις ανελευθερίες που περιορίζουν αυτό τον αποκεντρωμένο, ασυντόνιστο πειραματισμό και να τις κρατούν μακριά. Σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτή η αφαίρεση των ανελευθεριών γίνεται αποτελεσματικότερα από μέσα προς τα έξω. Όχι απ’ έξω προς τα μέσα. Αυτό σημαίνει πως οι ντόπιοι υποστηρικτές των φιλελεύθερων θεσμών βρίσκονται στην καλύτερη θέση να ηγηθούν της επίθεσης με το δικό τους όραμα για την αλλαγή και με τη δική τους, τοπική γνώση της κουλτούρας, των αξιών, των υφιστάμενων θεσμών και της πρόσφατης ιστορίας.
Πιστεύω ότι οι εξωτερικοί φορείς μπορούν να συνεχίσουν να έχουν υποστηρικτικό ρόλο και να κάνουν τη διαφορά, αλλά με πιο περιορισμένο και στρατηγικό τρόπο.
H μείωση της φτώχειας είναι αποτέλεσμα της καινοτομίας.
Συνοψίζοντας, η μείωση της φτώχειας είναι αποτέλεσμα της καινοτομίας, και η καινοτομία είναι αποτέλεσμα του πειραματισμού. Και ο πειραματισμός με τον ρυθμό που χρειαζόμαστε απαιτεί ένα περιβάλλον απεριόριστης δυνατότητας ελεύθερων δοκιμών. Απαιτεί ελευθερία. Το καθήκον και η ευκαιρία ενώπιόν μας είναι να στηρίξουμε τη θεσμική αλλαγή στην κατεύθυνση της μεγαλύτερης ελευθερίας, και σήμερα γνωρίζουμε ότι είναι καλύτερο να ιεραρχήσουμε υψηλότερα την αλλαγή με επικεφαλής ντόπιους φορείς που είναι συμβατή με το πνεύμα της φιλελεύθερης δημοκρατίας και την υπόσχεση της για πραγματική αυτοδιάθεση.
Στο βιβλίο αυτό θα βρείτε δοκίμια που εξηγούν περαιτέρω πτυχές αυτού του ζητήματος, καθώς και παραδείγματα που εμπνέουν από τοπικούς υπερασπιστές της φιλελεύθερης δημοκρατίας και τις επιτυχίες τους στην αφαίρεση των ανελευθεριών για όλους τους ανθρώπους.
Το βίντεο με την ομιλία του Matt Warner θα βρείτε διαθέσιμο εδώ.
Δείτε ολόκλητο το Masterclass του Ιανουαρίου με θέμα την καταπολέμηση της φτώχειας.
To Atlas Network είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός με έδρα την πόλη της Ουάσινγκτον, με στόχο την ενδυνάμωση των θεσμών της φιλελεύθερης δημοκρατίας ανά τον κόσμο. Το ΚΕΦίΜ είναι μέλος του Δικτύου Atlas.
Σχετικά άρθρα
Η προστασία των προσώπων και της νόμιμης ιδιοκτησίας τους αποτελεί κεντρικό πυλώνα της οικονομικής ελευθερίας. Το θέμα αυτό συζητήθηκε σε βάθος σε σχετική συνάντηση μεταξύ του Νίκου […]
Τον Οκτώβριο απευθυνθήκαμε στα μέλη του Ελληνικού Πάνελ Οικονομολόγων, για να μάθουμε τις απόψεις τους σχετικά με το εάν η μετακίνηση του ανώτατου φορολογικού συντελεστή σε […]
Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στις πρόσφατες προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ δίνει νέα επικαιρότητα στα ζητήματα του παγκόσμιου εμπορίου, που ήδη βρίσκονται σε κρίσιμο σημείο. Οι δασμοί και οι άλλες προστατευτικές […]
Επιστροφή στη λίστα