Του Τάσου Αβραντίνη*

Η 15η Δεκεμβρίου 1995 ήταν μια ιστορική ημέρα για το ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο. Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΔΕΕ) εφαρμόζοντας το ενωσιακό δίκαιο, που επιτάσσει την ελεύθερη μετακίνηση εργαζομένων, δικαίωσε τον Βέλγο ποδοσφαιριστή Ζαν Μαρκ Μποσμάν στην αντιδικία του με την UEFA και επέτρεψε τις χωρίς όριο μεταγραφές ποδοσφαιριστών στους ευρωπαϊκούς ποδοσφαιρικούς συλλόγους, καταργώντας το μέχρι εκείνη τη στιγμή «δουλοκτητικό» σύστημα μεταγραφών.

Η 6η Οκτωβρίου 2020 θα είναι μια αντίστοιχης και οπωσδήποτε μεγαλύτερης σημασίας ημερομηνία για την τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ε.Ε. Η ολομέλεια του ΔΕΕ στην υπόθεση Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά Ουγγαρίας (υπόθεση C-66/18i) καταδίκασε την τελευταία για την τροποποίηση του νόμου που αφορά την τριτοβάθμια εκπαίδευση του έτους 2017, πιο γνωστή και ως Lex CEU, η οποία απαγόρευσε τη λειτουργία του Κεντρικού Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου (με έδρα τις ΗΠΑ) εντός της Ουγγαρίας.

Ειδικά για την Ελλάδα οι επιπτώσεις της ιστορικής αυτής απόφασης μπορεί να είναι συνταρακτικές. Η απόφαση της μείζονος συνθέσεως του ΔΕΕ ανοίγει ανέλπιστα για τη χώρα μας τον δρόμο της κατάργησης του οπισθοδρομικού και χουντικής εμπνεύσεως κρατικού μονοπωλίου στην ανώτατη εκπαίδευση.

Με την «επαναστατική» απόφαση της 6ης Οκτωβρίου επιταχύνεται η δημιουργία ενός ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Μέχρι την 6η Οκτωβρίου είχε επικρατήσει η άποψη πως στα ζητήματα εκπαίδευσης η εθνική νομοθεσία, κατά κανόνα, προηγείτο του ενωσιακού δικαίου. Η απόφαση του ΔΕΕ ανατρέπει πλήρως την άποψη αυτή. Αποτελεί, επομένως, ύψιστη νομολογιακή στροφή που αμφισβητεί ευθέως την υπεροχή της «συνταγματικής ταυτότητας» ενός κράτους-μέλους έναντι του δικαίου της Ε.Ε. Αναφέρουμε τα πιο σημαντικά σημεία της απόφασης του Δικαστηρίου:

1. Κρίθηκε ότι η Ουγγαρία παραβίασε τις υποχρεώσεις που υπέχει από τις διατάξεις για τη Γενική Συμφωνία για τις Συναλλαγές στον Τομέα των Υπηρεσιών (GATS). Η επίμαχη διάταξη του Lex CEU ορίζει ότι αλλοδαπό ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα επιτρέπεται να ασκεί, εντός της χώρας, δραστηριότητα παροχής διδασκαλίας που οδηγεί στην απόκτηση τίτλου σπουδών μόνον αν «η ουγγρική κυβέρνηση και η κυβέρνηση του κράτους όπου βρίσκεται η έδρα του αλλοδαπού ανώτατου εκπαιδευτικού ιδρύματος έχουν συμφωνήσει να δεσμευθούν με σύμβαση σχετική με την κατ’ αρχήν χορήγηση έγκρισης για την άσκηση δραστηριότητας στην Ουγγαρία (…)». Το ζήτημα αυτό εμπίπτει, κατά το ΔΕΕ, στις αρμοδιότητες της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

2. Επίσης, άλλη διάταξη του ίδιου νόμου υποχρεώνει τα αλλοδαπά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα τα οποία ασκούν δραστηριότητα στη χώρα όχι μόνο να είναι αδειοδοτημένα από το κράτος της έδρας τους, αλλά επιπλέον να παρέχουν «πράγματι υπηρεσίες διδασκαλίας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση» εντός του συγκεκριμένου κράτους. Κρίθηκε ότι η Ουγγαρία παραβίασε: α) Στον βαθμό που η διάταξη αυτή εφαρμόζεται στην περίπτωση των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, τα οποία έχουν την έδρα τους σε τρίτη χώρα, η οποία είναι μέλος του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, τις υποχρεώσεις που υπέχει από τις διατάξεις της GATS, ενώ β) στην περίπτωση ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, τα οποία έχουν την έδρα τους σε άλλο κράτος-μέλος της E.E., τις υποχρεώσεις που υπέχει από το άρθρο 49 ΣΛΕΕ και από το άρθρο 16 της οδηγίας 2006/123/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Δεκεμβρίου 2006, σχετικά με την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών στην εσωτερική αγορά της Ενωσης.

3. Κρίθηκε ακόμη ότι η Ουγγαρία παραβίασε τις υποχρεώσεις που υπέχει από τα άρθρα 13, 14(3) και 16 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Σημαντικότατη στο σημείο αυτό είναι η κρίση του Δικαστηρίου ότι ο επίμαχος νόμος παραβιάζει την ακαδημαϊκή ελευθερία (άρθρο 13), αφού προηγουμένως αναλύει την έννοια της ακαδημαϊκής ελευθερίας στο πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης (νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και Κοινοβουλευτική Συνέλευση) και της γενικής συνέλευσης της UNESCO. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στη σκέψη του Δικαστηρίου, ότι η ακαδημαϊκή ελευθερία συνδέεται με το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης, που κατοχυρώνεται στο άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την Προάσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (ΕΣΔΑ).

4. Πολύ σημαντική είναι η κρίση του Δικαστηρίου ότι οι διατάξεις του επίμαχου νόμου παραβιάζουν το δικαίωμα των ιδιωτών να ασκούν εμπορική δραστηριότητα και το δικαίωμα των επιχειρήσεων να απολαύουν σταθερότητας κατά την άσκηση της δραστηριότητάς τους. Στην πραγματικότητα, οι διατάξεις του Lex CEU κατέστησαν αβέβαιη ή ακόμη και απέκλεισαν τη δυνατότητα ίδρυσης ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στην Ουγγαρία ή τη δυνατότητα συνέχισης της λειτουργίας ενός ήδη υφιστάμενου στη χώρα εκπαιδευτικού ιδρύματος. Παραβιάστηκε, επομένως, η ελευθερία ίδρυσης εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (άσκηση ακαδημαϊκής ελευθερίας), καθώς και η επιχειρηματική ελευθερία, οι οποίες κατοχυρώνονται στα συνδεόμενα μεταξύ τους άρθρα 14(3) και 16 του Χάρτη αντίστοιχα.

Τίποτα πλέον δεν είναι ίδιο στα εκπαιδευτικά πράγματα μετά την απόφαση του Δικαστηρίου της Ε.Ε. της 6ης Οκτωβρίου. Αργά ή γρήγορα, το υπουργείο Παιδείας θα κληθεί να εξετάσει την πρώτη αίτηση για ίδρυση και λειτουργία στην Ελλάδα κάποιου αλλοδαπού πανεπιστημίου. Του δόθηκε ως «μάννα εξ ουρανού» η θεσμική δυνατότητα να την αποδεχθεί. Ελπίζω να έχει και το θάρρος να το πράξει.

• Η απόφαση του Δικαστηρίου είναι διαθέσιμη σε ελληνική μετάφραση στο https://bit.ly/3o8eFbV.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή στις 10 Δεκεμβρίου 2020.

Ο Τάσος Αβραντίνης είναι δικηγόρος, Πρόεδρος του Ινστιτούτου Δημοσιονομικών Μελετών και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του ΚΕΦίΜ. Είναι συγγραφέας του βιβλίου “Εκπαίδευση: ελεύθερη επιλογή ή μια γάτα που γαβγίζει“.