Ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση και πολιτική ελευθερία: Μία εμπειρική ανάλυση της επίδρασης της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση στην πολιτική ελευθερία

Συγγραφείς: Κωνσταντίνος Σαραβάκος (επιμ.), Μάνος Σχίζας, Μαρία Βιδάλη, Κωνσταντίνος Σαραβάκος, Νίκος Ρώμπαπας

Τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι ατομικές και οι πολιτικές ελευθερίες είναι ο θεμέλιος λίθος των σημερινών φιλελεύθερων δημοκρατιών, και η Ευρωπαϊκή Ένωση από το 1992 με τη συνθήκη του Μάαστριχτ έχει αναγνωρίσει τη σημασία της προστασίας και της ενίσχυσης της πολιτικής ελευθερίας για όλους τους πολίτες της. Τις τρεις τελευταίες δεκαετίες η Ένωση έχει καταφέρει να δημιουργήσει ένα στιβαρό θεσμικό πλαίσιο προστασίας της πολιτικής ελευθερίας, με σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, την ελευθερία, τη δημοκρατία, την ισότητα και τη νομοκρατία. 

Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια ορισμένα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και κράτη υπό ένταξη,  έχουν αμφισβητήσει ανοιχτά τις αξίες της πολιτικής ελευθερίας, περιορίζοντας ατομικά δικαιώματα και καταστέλλοντας πολιτικές ελευθερίες. Αυτές οι παραβιάσεις θέτουν εύλογα ερωτήματα για τον βαθμό που οι θεσμοί της ΕΕ είναι σε θέση να παρέμβουν για να διαφυλάξουν τις φιλελεύθερες αξίες και να μείνουν ευθυγραμμισμένοι με το πλαίσιο προστασίας και σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Η παρούσα έρευνα εξετάζει εμπειρικά  το κατά τόσο η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση επιδρά στην πολιτική ελευθερία, σε ένα διάστημα 30 ετών από το 1990 μέχρι το 2019. Η πολιτική ελευθερία προσεγγίζεται ποσοτικά βάσει του σκορ θεμελιωδών δικαιωμάτων, που δημοσιεύεται από Global State of Democracy Indices. Το βασικό ερώτημα συνίσταται στο αν δομικές μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται από την ΕΕ ώστε μία χώρα να ευθυγραμμιστεί με το θεσμικό πλαίσιο της Ένωσης, οδηγούν σε προστασία και ενδυνάμωση της νομοκρατίας, των ατομικών ελευθεριών και της κοινωνικών δικαιωμάτων.

Κύρια Ευρήματα

• Η διαδικασία ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση συνδέεται με αύξηση της πολιτικής ελευθερίας. Όσο πιο πολλά χρόνια μία χώρα ωριμάζει ως μέλος της ΕΕ, τόσο περισσότερο αυξάνονται οι πολιτικές ελευθερίες και τα δικαιώματα, κατά μέσο όρο. Ιδιαίτερα, η αύξηση της πολιτικής ελευθερίας προκύπτει σε σύγκριση με ορισμένες από τις πιο αναπτυγμένες χώρες μέλη του ΟΟΣΑ και χώρες εκτός ΕΕ που έχουν υπογράψει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου.
• Ο βασικός μηχανισμός μέσω του οποίου η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση συνδέεται με την αύξηση της πολιτικής ελευθερίας φαίνεται να είναι η πρόσβαση στη δικαιοσύνη, πιθανώς λόγω της διασφάλισης των δικαιωμάτων μέσω νομικών διαδικασιών όπως η προσφυγή σε Ευρωπαϊκά δικαστήρια για παράβαση των δικαιωμάτων που κατοχυρώνουν οι διεθνείς συνθήκες.
• Οι χώρες που είναι περισσότερο πλούσιες, με καλύτερο ρυθμιστικό πλαίσιο, που δεν είχαν ιστορικά σοσιαλιστικό καθεστώς και με μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού τους να ζει σε αστικά κέντρα τείνουν να έχουν μεγαλύτερο σεβασμό για τα θεμελιώδη δικαιώματα. 
• Η προσφυγική κρίση φαίνεται να σχετίζεται με τη χειροτέρευση του σκορ θεμελιωδών δικαιωμάτων, με τις χώρες που δέχονται μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων αιτούντων άσυλο να καταγράφουν χαμηλότερη επίδοση. 
• Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση διασφαλίζει σε μεγαλύτερο βαθμό την πολιτική ελευθερία, σε σύγκριση με άλλες χώρες που δεσμεύονται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αλλά δεν είναι μέλη της ΕΕ. 
• Ο ιδεολογικός προσανατολισμός της κυβέρνησης μίας χώρας επιδρά στην πολιτική ελευθερία. Τα κράτη με κυβερνήσεις δεξιά ή στο κέντρο του πολιτικού φάσματος φαίνεται να τα πηγαίνουν χειρότερα στην προστασία της πολιτικής ελευθερίας. Η επίδραση του ιδεολογικού προσανατολισμού είναι πιο σημαντική στην κατηγορία των ατομικών ελευθεριών.

Βρείτε την πρωτότυπη μελέτη στα αγγλικά εδώ:

Δείτε την συνοπτική παρουσίαση της μελέτης του ΚΕΦίΜ στα ελληνικά εδώ:

Η μελέτη αυτή έρχεται να συμπληρώσει την έρευνα σχετικά με την ένταξη στην ΕΕ και την οικονομική ελευθερία και να απαντήσει στο αν η ένταξη στην ΕΕ οδηγεί τις χώρες σε περισσότερη οικονομική και πολιτική ελευθερία, συνολικά. Και οι δύο έρευνες καταλήγουν πως οι μεταρρυθμίσεις που οδηγούν ένα βήμα πιο κοντά στην ευθυγράμμιση των χωρών με το θεσμικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (από την αίτηση για ένταξη μέχρι την ωρίμανση ως μέλος), οδηγούν σε αύξηση της οικονομικής και της πολιτικής ελευθερίας.

Η μελέτη δημοσιεύεται από το European Liberal Forum asbl με την υποστήριξη του ΚΕΦίΜ – Μάρκος Δραγούμης (Ελλάδα). Συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ούτε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ούτε το European Liberal Forum asbl είναι υπεύθυνα για το περιεχόμενο αυτής της έκδοσης ή για οποιαδήποτε χρήση αυτής. Οι απόψεις που εκφράζονται στην παρούσα έκδοση ανήκουν αποκλειστικά στους συγγραφείς. Οι απόψεις αυτές δεν αντικατοπτρίζουν απαραίτητα τις απόψεις του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και / ή του European Liberal Forum asbl.